Tía tô, còn gọi là tử tô, tô diệp, tử tô tử, tô ngạnh, tên khoa học Perilla ocymoides, thuộc họ Hoa môi (Lamiaceae). Đây là loại rau – dược liệu quen thuộc, được trồng khắp nơi ở Việt Nam và được sử dụng rộng rãi như gia vị và thuốc.
Tính vị và công dụng theo y học cổ truyền
Theo sách cổ, tía tô có vị cay, tính ấm, quy vào kinh Phế và Tỳ, mang các tác dụng chính:
-
Phát tán phong hàn, giải cảm
-
Lý khí, khoan hung, giảm đau tức ngực
-
Hóa đờm, giảm ho
-
Giải uất, an thai
-
Giải độc do cua, cá
Tùy bộ phận mà dược tính cũng khác nhau:
-
Lá tía tô (tô diệp): giúp ra mồ hôi, giải cảm, kích thích tiêu hóa, giảm đau, trị ho, giải độc và hỗ trợ khi ngộ độc hải sản.
-
Cành tía tô (tô ngạnh): có tác dụng an thai.
-
Hạt tía tô (tử tô tử): trị ho, hen suyễn, đờm nhiều, đau nhức, tê thấp.
Liều dùng thường ngày:
-
Lá và hạt: 5–15g
-
Cành: 15–30g
(Tất cả dùng dạng sắc uống)
Ngoài ra, tại Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, dầu hạt tía tô còn được sử dụng trong chế tạo vecni, vẽ đồ sứ và thực phẩm.
Một số bài thuốc thông dụng từ tía tô
-
Sâm tô ẩm – trị cảm lạnh, sốt, đau đầu, nhức xương:
Lá tía tô, nhân sâm, trần bì, chỉ xác, cát cánh, cam thảo, mộc hương, bán hạ, can khương, tiền hồ mỗi vị 5g.
Sắc 800ml còn 200ml, chia 3 lần uống. -
Tử tô giải độc thang – trị đau bụng, trúng độc do cua cá:
Tía tô 10g + sinh khương 8g + sinh cam thảo 4g.
Sắc 600ml còn 200ml, uống nóng 3 lần/ngày. -
Chữa sưng vú:
Tía tô 10g sắc uống, bã đắp ngoài. -
Giải cảm, giải độc:
Giã tía tô tươi vắt nước hoặc sắc lá khô (10g).
Lợi ích sức khỏe nổi bật của tía tô
-
Tốt cho tim mạch: giúp giảm cholesterol xấu, tăng cholesterol tốt, giảm nguy cơ đột quỵ.
-
Hỗ trợ tiêu hóa: giàu chất xơ, kích thích ăn ngon, giảm chướng bụng, khó tiêu.
-
Chống oxy hóa mạnh: giảm nguy cơ hình thành tế bào ung thư.
(Tuy nhiên, khả năng chữa ung thư cần thêm chứng cứ khoa học.)
Những ai không nên uống tía tô dài ngày?
-
Phụ nữ mang thai:
Không có nghiên cứu chứng minh tía tô giúp dễ sinh; dùng nhiều còn có thể gây tăng huyết áp, mệt mỏi, táo bón, tiểu đỏ.
Nếu cần dùng khi cảm cúm, phải hỏi ý kiến bác sĩ. -
Người bị cảm nóng:
Tía tô tính ấm, dùng sẽ khiến cơ thể càng nóng bức, khó chịu. -
Người dị ứng tía tô:
Cần thử ít trước khi dùng, đảm bảo tía tô sạch. -
Người cao huyết áp:
Không nên lạm dụng vì có thể làm huyết áp tăng mạnh.
Uống nước tía tô hàng ngày có tốt không?
Nhiều người dùng tía tô thay nước lọc để “tăng sức khỏe”, nhưng điều này không hề đúng. Cũng như các thực phẩm khác, việc dùng quá nhiều hoặc dùng sai cách có thể dẫn đến tác dụng ngược.
Y học cổ truyền khuyên không nên sử dụng tía tô kéo dài, vì có thể gây mất cân bằng cơ thể.
Các rủi ro khi uống quá nhiều tía tô:
-
Gây tăng huyết áp, ảnh hưởng hệ tim mạch.
-
Làm rối loạn tiêu hóa: đầy hơi, chướng bụng.
-
Khiến cơ thể ra nhiều mồ hôi, dễ mất điện giải.
-
Tích tụ acid oxalic, tăng nguy cơ sỏi thận, suy thận.
Vì vậy, mỗi ngày chỉ nên dùng khoảng 2 ly nước tía tô, chia đều các lần uống; vẫn phải bổ sung nước lọc bình thường.
Nếu thỉnh thoảng muốn đổi vị, có thể đun tía tô với đường phèn để tăng đề kháng nhờ vitamin C và các chất chống oxy hóa.
Lưu ý khi dùng tía tô
-
Không đun tía tô quá 15 phút, tránh làm bay mất tinh dầu và giảm tác dụng.
-
Uống đúng liều, không thay thế hoàn toàn nước lọc.
-
Lựa chọn nguồn tía tô sạch, không dư lượng hóa chất.
