Hạ chí là gì?

Theo Đài quan sát Hải quân Hoa Kỳ, ngày Hạ chí năm nay sẽ bắt đầu vào chiều 20/6 (theo giờ UTC, tương đương vào nửa đêm và rạng sáng ngày 21/6 theo giờ Việt Nam).

Hạ chí là một trong 2 điểm chí trong năm (hạ chí và đông chí), diễn ra vào khoảng ngày từ 20 đến 22/6 hàng năm. Đây là thời điểm Mặt Trời đạt vị trí cao nhất trên bầu trời vào giữa trưa tại bán cầu Bắc. Đối với các nước tại bán cầu Bắc, Hạ chí là ngày có thời gian ban ngày kéo dài nhất năm. Ngược lại, ở các nước thuộc bán cầu Nam, đây là ngày có thời gian ban ngày ngắn nhất.

Hạ chí là thời điểm đánh dấu sự khởi đầu của mùa hè ở bán cầu Bắc và mùa đông ở bán cầu Nam.

Vào ngày Hạ chí, cực Bắc của Trái Đất đạt độ nghiêng tối đa về phía Mặt Trời. Mặt Trời sẽ xuất hiện ở điểm cực Bắc ngay trên chí tuyến Bắc. Vào ngày này, ở bán cầu Bắc, Mặt Trời sẽ đi theo đường dài nhất và cao nhất trên bầu trời, đó là lý do tại sao ngày Hạ chí có ban ngày dài nhất và ban đêm ngắn nhất trong năm.

Trong hầu hết các năm, ngày hạ chí thường xảy ra vào ngày 21/6 (ngày 22/6 theo giờ Việt Nam), nhưng năm 2024, ngày hạ chí bắt đầu từ chiều 20/6.

Điều này đồng nghĩa với việc 2024 là năm có ngày hạ chí đến sớm nhất kể từ năm 1796 cho đến nay. Trước đó, ngày hạ chí trong năm 1796 bắt đầu từ lúc 5h45 chiều 20/6 (theo giờ UTC). Như vậy, ngày 21/6/2024 sẽ là ngày đặc biệt diễn ra trong vòng 228 năm qua, khi ngày Hạ chí đến sớm và đánh dấu thời điểm mùa hè chính thức bắt đầu sớm hơn.

Theo EarthSky, hạ chí không phải là một ngày, mà là một điểm. Đó là khoảnh khắc khi mặt trời ở xa nhất về phía bắc trên bầu trời của chúng ta. Vào ngày có điểm hạ chí, mặt trời mọc và lặn xa nhất về phía bắc trên đường chân trời nơi bạn sống và gần với đỉnh điểm nhất vào buổi trưa.

Ở Bắc bán cầu, ngày có điểm hạ chí đánh dấu những đêm ngắn nhất và những ngày dài nhất trong năm. Đối với Nam bán cầu, nó đánh dấu những đêm dài nhất và những ngày ngắn nhất. Sau ngày này, mặt trời sẽ lại bắt đầu di chuyển về phía nam trên bầu trời của chúng ta.

Theo NASA, “hạ chí” (solstice) có nghĩa là “mặt trời đứng yên” trong tiếng Latin. Đó là bởi vì mặt trời mọc vào ngày hạ chí ở xa nhất về phía đông bắc và hoàng hôn ở xa nhất về phía tây bắc trong năm. Trong một vài ngày trước và sau ngày hạ chí, mặt trời cũng xuất hiện gần những điểm xa nhất này trước khi từ từ quay trở lại để mọc và lặn về phía đông vào điểm phân tiếp theo.

Theo Hội Thiên văn Hà Nội (HAS), thời điểm hạ chí, cực bắc của trái đất sẽ nghiêng về phía mặt trời. Lúc này, mặt trời đạt tới vị trí tối đa về phía bắc của bầu trời. Mặt trời sẽ chiếu sáng thẳng lên đường chí tuyến bắc tại 23,44 vĩ độ bắc.

“Đây sẽ là ngày đầu tiên của mùa hè ở Bắc bán cầu và là ngày đầu tiên của mùa đông ở Nam bán cầu. Đây cũng là ngày có thời gian ban ngày dài nhất và đêm ngắn nhất trong năm”, HAS thông tin.

Hạ chí 2024 có gì đặc biệt?

Theo trang tin Yahoo News (Mỹ), mùa hè thiên văn sẽ bắt đầu vào ngày hạ chí, diễn ra lúc 16 giờ 50 phút chiều (theo giờ EDT) vào ngày 20.6. Điều này diễn ra gần 3 tuần sau khi bắt đầu mùa hè khí tượng, bắt đầu vào ngày 1.6.

“Năm nay có ngày hạ chí sớm nhất kể từ năm 1796 khi nó xảy ra lúc 13 giờ 45 chiều (theo giờ ET) ngày 20.6. Vào ngày đó, chỉ có 16 tiểu bang ở Hoa Kỳ, còn sao Hải Vương và sao Diêm Vương vẫn chưa được khám phá”, Yahoo News thông tin.

Theo timeanddate.com ở Việt Nam, cụ thể tại TP.HCM, điểm hạ chí năm nay rơi vào 3 giờ 50 phút rạng sáng 21.6. Anh Duy Trần, một người yêu thiên văn đang sống và làm việc tại TP.HCM cho biết anh có đọc được thông tin về hạ chí năm nay đến sớm nhất trong 228 năm qua và cảm thấy hào hứng.

“Có thể con số này có ý nghĩa về mặt thống kê, nhưng cũng thật là đặc biệt. Những ngày trước hạ chí, mặt trời mọc sớm, mình thích thời tiết những ngày này. Bản thân mình cũng dậy thật sớm để đón bình minh, tập thể dục”, anh bày tỏ.

Hiện tượng thiên văn đặc biệt xảy ra vào ngày 21/6/2024

Ngày 21/6/2024 không chỉ đánh dấu việc ngày Hạ chí bắt đầu sớm nhất trong vòng 228 năm qua, mà còn là ngày có một hiện tượng thiên văn đặc biệt, đó là hiện tượng Mặt Trăng tĩnh cực đại (hay còn gọi là hiện tượng Mặt Trăng di chuyển theo chiều ngang trên bầu trời).

Đây là hiện tượng xảy ra với chu kỳ 18,6 năm một lần, khi Mặt Trăng đạt độ cao tối đa trên bầu trời trong khoảng thời gian dài. Khái niệm “tĩnh” ở đây không có nghĩa rằng Mặt Trăng ngừng chuyển động, mà nghĩa là Mặt Trăng sẽ ngừng biến thiên tức thời trên bầu trời. Kết quả là Mặt Trăng sẽ xuất hiện trên bầu trời đêm lâu hơn, và di chuyển gần như theo một đường ngang.

Lần gần nhất xảy ra hiện tượng Mặt Trăng tĩnh cực đại là vào ngày 15/9/2006.

Vì sao ngày Hạ chí lại đến sớm vào năm 2024?

Việc ngày Hạ chí năm nay đến sớm không liên quan đến vấn đề biến đổi khí hậu hay Trái Đất nóng lên… mà chỉ đơn giản do cuốn lịch con người đang sử dụng không thực sự hoàn hảo.

Trong khi một năm bình thường (năm không nhuận) có 365 ngày, nhưng thực tế Trái Đất mất nhiều thời gian hơn để thực hiện một vòng quay quanh Mặt Trời. Trung bình, Trái Đất sẽ mất 365 ngày, 5 giờ và 49 phút để thực hiện một vòng quay quanh Mặt Trời. Đó là lý do tại sao cứ 4 năm, chúng ta có một năm nhuận với một ngày được cộng thêm để bù vào khoảng thời gian 1/4 ngày dư ra đó.

Trong những năm nhuận, như năm 2024, các ngày chí (hạ chí, đông chí) và ngày phân (xuân phân, thu phân) thường xảy ra sớm hơn 18 giờ 11 phút so với năm trước đó. Sau đó, trong những năm không nhuận liên tiếp, những ngày này lại lại bắt đầu muộn hơn khoảng 5 giờ 49 phút so với những năm trước đó.

Theo thời gian, các điểm chí và điểm phân sẽ diễn ra sớm hơn khoảng 45 phút sau mỗi 4 năm hoặc sớm hơn 3/4 ngày sau mỗi thế kỷ. Nghĩa là trong thế kỷ này, phải đến năm 2096, ngày Hạ chí mới lại một lần nữa diễn ra sớm hơn so với năm 2024.

Tại sao ngày hạ chí mỗi năm lại khác nhau?

Mỗi năm, ngày hạ chí ở Bắc bán cầu rơi vào 1 trong 2 ngày: 20.6 hoặc 21.6. Ở Nam bán cầu, ngày hạ chí diễn ra vào ngày 21.12 hoặc 22.12.

Ngày thay đổi vì lịch Gregory có 365 ngày, cứ 4 năm lại có thêm một ngày nhuận vào tháng 2. Trên thực tế, quỹ đạo trái đất quay quanh mặt trời mất 365,25 ngày, theo NASA. Do sự khác biệt này, ngày hạ chí không phải lúc nào cũng diễn ra trong cùng một ngày.

Tìm hiểu về 2 ngày chí trong năm

Ngày chí diễn ra hai lần trong năm, một vào mùa hè được gọi là ngày Hạ chí – tháng 6, và một vào mùa đông được gọi là ngày Đông chí – tháng 12. Ngày Hạ chí thì Mặt trời nằm cao nhất về hướng Bắc, ngày Đông chí thì Mặt trời nằm cao nhất về hướng Nam.

Đây là ngày mà toàn bộ Bắc bán cầu sẽ nghiêng về phía Mặt trời nên thời tiết được cho là nóng nhất trong năm. Gió Tín phong và gió Mậu dịch hoạt động mạnh mẽ trên biển nên thường tạo nên sự ngưng tụ của hơi nước, dẫn đến mưa lớn kéo dài, bão lũ, thiên tai…

Tiết Hạ chí có nhiệt độ nóng ẩm, tạo điều kiện cho các loài động thực vật phát triển, nguồn thức ăn dồi dào. Hạ chí là thời điểm cây trồng phát triển mạnh mẽ, mùa màng cũng cho thu hoạch. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm vi sinh vật sinh sôi mạnh, có thể gây hại khá lớn cho con người.

Thời tiết thay đổi thất thường dễ khiến chúng ta nhiễm các bệnh như cảm cúm, say nắng, cảm lạnh, sốt xuất huyết, sốt rét…

Mặc dù đem đến một số ý nghĩa tiêu cực, nhưng Hạ chí vẫn là một trong số những ngày được đông đảo người dân trên toàn thế giới chào đón và ăn mừng. Đây cũng là thời điểm diễn ra nhiều lễ hội. Tại Việt Nam, nhiều lễ hội ăn mừng cũng được diễn ra trên khắp các vùng miền đất nước để cầu mong sự may mắn và mùa màng bội thu.